عبدالحليم فاضلي كمساني
محصل كارشناسي ارشد رشته تفسير وعلوم قرآني- جامعة المصطفي واحد كابل
چکیده:
< درمقدمه :امام حسین ع محبوب ترین چهره زمینی نزدآسمانیان است .
<رابطه دقیق بین عقل وعشق درهمه کس وهمه مواردوجودندارد
< درقیام امام حسین رابطه ای دقیق بین عقل وعشق وجوددارد
< درحرکت مقدس وعاشقانه امام حسین ء ، درعبادت ونمازعاشورای امام حسین ،دررویاروئی بامشکلات ومصائب ،درفداکاری وایثارعاشقانه امام حسین ء و...
< شنیده شدن صوت قرآن ازرأس مبارک امام ء
< آمدن راس مبارک امام درجمع خرابه نشینان درشام برای ساکت نمودن دخترسه ساله اشبیانگررابطه ای عقل وعشق حسینی است .
مقدمه :
قال الامام الصادقء إنّ لقتل الحسین حرارة فی قلوب المومنین لایبرد ابداً
عشق حسینی .
عظیم ترین سرمایه روحی شیعه که پیونددهنده آنان بااهلبیت پیامبروعامل بازدارنده ازتباهی ،برانگیزاننده به فداکاری وجهادوتصفیه کننده دل وجان است .
درسایه همین عشق یادحسین وعاشورازنده مانده وسوزآن ،حمایت قلبی عاشق امام راهمواره به نفع حق وجبهه ایثارنیروبخشیده است. همین عشق یاران اوراروزعشورابه استقبال شهادت فرستادتابامرگ دررکاب امام حسین حیات ابدییافتند.عشق حسین راخداونددردلهانهاده وشعله ای خواموش نشدنی است به فرموده امام صادق ء ازشهادت حسین دردلهای مومنان حرارتی وجودداردکه هیچگابه سردی نمی گراید.محبت حسین بن علی نه دردلهای زمینبان است بلکه عرشیان نیزاورادوست میدارد.به فرموده رسول خدااومحبوب ترین چهره ای زمینی نزدآسمانیان است.من احبّ أن ینظرالی اهل الارض الی اهل السماءفلینظره الی الحسین .»مناقب»
بقول محتشم کاشانی .
ایکه آمیختهمهرت بادل  : کرده عشق تومرادریادل
بذرعشقی که بدل کاشته ام  : جزهوای تونداردحاصل
ازمی عشق توعاقل مجنون  : وزخم مهرتومجنون عاقل
گرشودکارجهان زیروزبر  : نشودعشق توازدل زایل
دیدگاه
وحال سوال پیش می آیدرابطه ای بین عقل وعشق وجوددارد؟پاسخ این است که نخیرعشق کاری خودرامی کندوعقل کارخود . ازقدیم گفته عقل باعشق همیشه درجنگ است .امّااین قضاوت ازانصاف بدوراست.اگربی خواهیم به عمق قضیه بی رسیم . بایدبیشترتفصیل قائل شویم ازآنجاییکه حق مطلب أداگردد این سوال رابه سوال پاسخ بیدهیم . کدام عقل وعشق ؟ 1ـ آیاعقل وعشقی که حسینی باشد2ـ یاعقل وعشق عادی ومعمولی . درموددوّم که عقل عادی دارند وعشقش هم معلوم نیست چقدرازمعنویت برخورداراست ممکن است ازجنبه مجازبرخوردارباشدوازسری عشقهای مجازی محسوب گرددومعلوم نیست این عشق ازکجاسرچشمه ونشأت گرفته برمامشکل است تادرموردآن عقل وعشق سخن بیگوییم بلکه دراین طورمواردتارابطه ای بین عقل وعشق رابیبنیم ازچه قراراست. بیشتربالحن انکاروتحقیرونفی وجودارتباط میان عقل وعشق رو بروخواهیم شد.وبااعتراضات شدیدی مارابه تنگناقرارخواهدداد.به این برهان که عقل مواردمعقول راایجاب می کندولی عشق فقط وفقط محبوب ومعشوق رادرنظر دارد وبس . وازطرفی خطراتی وضررهای درمسیرعشق عاشق متحمل می گردد .هموارهازناحیه عقل منع وسرکوب می شودبااینکه عاشق درراه رسیدن به معشوق ازهیچ خطروضرروسرأفکندگی دریغ نمی ورزد بقول سعدی علیه الرحمه :
دوست دارم که تویی دوشمن جانم
ازچه بادوشمن جانم شده ام دوست ندانم.
عاشق به دیده عشق حتی دوشمنی وجفای معشوق را خریدار است چه برسد به دوستی او.
وحال برمی گردیم به عقل وعشق حسینی اگر عقل وعشق حسینی باشد نه تنها رابطه ای وجود ندارد بلکه می توان گفت عقل وعشق درمنطق حسین دو اصل موافق دو نیروی اصیل وبرابر هم محسوب می شود . عشق حسینی باسائر عشق ها فرق فراوان دارد این عشق الهی است واین هدف لایتناهی است . عشق امام حسین ریشه به کجاها که ندارد امام حسین درهدف خود خلاصه می شود وهدف امام حسین هدفی مقدسی است که قداست اش را ازراه عشق بدست می آورد عشق حسینی عشق واقعی وحقیقی است که به ذات الهی منتهی می شود عشقی است که از مکتب رسول خدا ازمدرسه ی توحید سر چشمه گرفته است . پس بنا براین حسین محور بین عقل وعشق است حسین است که اتحاد دقیق بین عقل وعشق به وجود آورده است حسین آیه ی «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» را باخون خویش درمنای عشق تفسیر می کند، عشقی که حسینی نباشداین آیه تفسیر شدنی نیست .
آری امام حسین ازاطفال ، جوانان و بانوان را بهمراه آورده وهمه ی آنها مسیر عشق را تجربه کرده اند ، چیزی نمانده که امام حسین درراه خداوند نیاورده باشد چقدر روشن است که رابطه ی دقیق بین عقل وعشق در وادیی نینوا وجود دارد آنقدر فهم مطلب عمیق وارتباط میان عقل وعشق قیام حسینی محکم ونا گسستنی است که تاقیام قیامت دردل مشتاقان حسینی ماندنی وگفتنی است حسین از راه عقل وعشق اثبات کرده محبوب حقیقی معشوق واقعی ذات الهی است ، فداکاری سر وجان ، زن وفرزند ، اموال ودارائی شهر ودیار دراین راه ضایع شدنی نیست ، بلکه سرمایه ی جاودانه وفنا نا پذیر است وهمینک دراین راستا قطعه شعری که درجزوه ی(ارمغان عشق) این جانب قراردارد به نگارش گرفته وان شاءالله که عشق حسینی سرلوحه ی کارماشود محبت حسینی بدرقه ی راه ما .
شرح عشقست دوستان خــود قصه یا افسانه نیست روح پاک عاشقان محتاج به هیج کاشانه نیـست
روح پاک عاشقـــان باشند درسیر وسلوک  : عارفان عاشقان را جز سوختن چاره نـــــیست
گرروددرکوی عشق سررا زپا نتوان شناخت  : کارعشق است دوستان این کار هر فرزانه نیست
یوسفی ازچاه بیرون کردندت راهی شو بمصر  : چون ذلیخایت درآنجاست پیر کنعان کــــاره نیست
گرخلیل الله عشقی آتشت درپیـــشروست  : سپر از آتش شود عشق این نیز افسانــه نیـــست
گرذبیح الله رسید ازراه به قـــربانگاه عشق  : گوسفند از کوی عشق آمد اسماعیل شدن هم ساده نیست
چون به مکه میروی زود تر مهیا شو بعشق  : حج رانیمه تمام بگزار که ترا چـــــــــاره نیست
ای بلا جویان دشــت کربلا چه کرده اید  : بایاد تان ای عاشقان چرخ فلک بی کاره نیست
گرشود هفتاد دو قــــربان درمینای عشق  : نـــینــــوا بایـــدکــه مـکـه طــاقت نظاره نیست
فاضلی پروانه وار گرد وجودت طوف کرد  : سوختن واشک ریختن ازشمع نیز یکباره نیست
کربلا خلوت گاه حسین وخدایش
آری عالم محبت وعشق خیلی عجیب است(والهوی یأتی بکلّ غریبةٍ)همان جازبه محبّت حبیب ومحبوب راجمع خواهد کردهرچندمحبوب در درجات خیلی عالی ومحبّ در درجات نازله باشد .
امام صادق ع فرموده است: (هل الایمان الا الحب ّ والبغض ) سفینه البحار . اصلا مگر ایمان چیزی غیر ازدوستی این خانواده ودشمنی با دشمنان شان هست . پایه ی دین ولایت است .
راه حسین راه دل است
هرچیزی را بهاری است بهاری عزای حسین عاشورا است اسم حسین وقبر حسین موجب شکستن دل است همین طور ایام که باآن حضرت منسوب است سبب حزن دل است مقصود ازاین جمله این است که حالا که عاشورا شروع می شود سعی کنیم ازین رحمت واسعه بهره ی بیشتری ببریم همت خودرا بلند داریم واز حضرت اش حاجت های اخروی بخواهیم درجات کمال را بطلبیم راه حسین راه قلب بلکه راه خدا است اگرکسی بادل متوجه حسین شود مصائب وحالات اش را بخصوص دراین ایام متذکر شود بطور حتم دلش خواهد شکست ، هرچیزی که شکست قیمت اش کم می شود مگر قلب که قیمت اش علاوه می گردد به قسمی که می شود قبر حسین یعنی جایگاه وتابش گاه نورحسین می شود دیگر معلوم است که این قلب چه اثری دارد.
آری عشق ، محبت وعلاقه ی دل به امام حسین چقدردل را صفامی بخشد وچقدر مقام دل را بالا می برد درپرتو نورعشق امام حسین قلوب ویژگی خاصی بخود می گیرد با اینکه شکسته می شود بازهم قابل قدروحائز اهمیت وارزش شان بالا میرود. پدیده های شگفت انگیزی که درمکتب حسین یافت می شود وارمغان های که از نهضت حسین بدست می آید درهیچ مکتب ونهضت دیگر قابل درک وفهم نیست سازش وسازگاریی که عقل وعشق درقیام امام حسین بوجود آمده ومسائلی که از حرکت امام حسین رونما شده است فقط باروش حسینی قابل حل شدن است . واین متون تنها درمکتب عرفان درس خواندنی است وبس .
تبیین عشق به خداوند ج درقیام امام حسین ع
یکی ازشاعرانی که به حادثه ی عاشورا از زاویه ی عرفان وعشق به خدا نگاه کرده عمّان سامانی است دیوان (گنجینه الاسرار) او باهمین تحلیل به حماسه ی حسینی نظردارد اوامام حسین را سرمست ازشوق وعشق الهی می بیند اورا موج برخاسته از دریا می داند که محورحقیقت خدا است ودرجدال عقل وعشق سپاه عشق را غالب می سازد وحتی در وداع آخر خود باخواهرش از او می خواهد که حجاب وصل نشود وآنچه گفته شد درمورد خاندان ویاران حضرت هریک با توجه به مرتبه ی خویش جاری است.
تبیین یاد خداوند درقیام امام حسین ع
سیدالشهدا درتمامی حالات ، دربحرانی ترین پیش آمد ها بایاد خدا آرامش میافت واین اطمینان قلبی را به خاندان ویارانش نیز منتقل می کرد حضرت وقتی برای اصحابش خطبه می خواند آغاز آن را حمد وثنای الهی قرار می داد درصبح عاشورا وقتی سپاه دشمن به سویش می آید می فرماید: «خدایا درهر گرفتاری توتکیه گاه منی» الارشاد ج2 . امام ویاران پاک بازاو شب عاشورا را مهلت گرفتند تا اینکه بتوانند تاصبح به نماز ، قرآن وذکر خدا بپردازند درروز عاشورا دراوج سختیها حضرت یک لحظه ازیاد خدا غافل نبود وپیوسته ذکر «لاحول ولا قوه الا بالله العلی العظیم » برزبانش جاری بود . وقتی کودک شیر خوارش را برروی دستانش بشهادت رساندند این گونه فرمود: «آنچه تحمل این مصیبت را آسان وهموار می سازد این است که جلوی چشم خداوند است واو می بیند وشاهد است» مسندالامام الشهید ج 2.
مناجات عاشقانه ی حضرت بامعبودش درآخرین لحظه های زندگی نیز تداوم همین حالات روحانی وعرفانی است . یاران حضرت همگی این گونه بودند نمونه ی آن مسلم ابن عقیل است وقتی دستگیر شد واورا برای کشتن به بالای دارالاماره می بردند بذکر حق گویا بود ودلش بیاد معبود می گفت «الحمد لله علی کل حال» وپیوسته الله اکبر می گفت واز خدا مغفرت می طلبید وبرفرشتگان وفرستادگان الهی صلوات ودرود می فرستاد . الارشادج2.
ارتباط تنگاتنگ عقل وعشق درقیام امام حسین ع ازدیدگاه دیگر
رابطه ی بین عقل وعشق درقیام امام حسین چنان ازلطافت وعمق برخوردار است که ازدید ضعیف ما قابل تشخیص نیست که آیادراینجا عقل مقدم است یا عشق برفراز قله ی عظمت قیام سیدالشهدا عشق پیش قدم است یا عقل . ولی آنچه بالبدیهه بدست می آید این است درقیام بی نظیر حسین ابن علی ویارانش عقل وعشق هردو این پرچم حریت وآزادی را به احتزاز درآورده است .
آنجا که حسین درمعشوق غرق می شود عمق خویش رادر کف می نهد وآنجا که حسین دل می دهد خسرو باهزار تجسم محض درابتداء وصال باآموختن الف عشق همت می گمارد حسین دل می دهد وعشق می خرد ، حسین معاشقه می کند وپر می سوزاند . حسین پروانه می شود وبر گرد شمع وجود یکتای بی همتا به طواف عاشقانه دست می یازد ومرا چه گفتن ازاو ؟... چه لیاقت نوشتن ازاو؟...
باران عشق درعاشورا
من که چشمه ی عشق راگم کرده ام واکنون بی وضومانده ام رنج نامرادی در روزگار بی رونقی بازار عرفان را به دوش می کشم سرچشمه ی جان را رد نموده ام واکنون به اطلس های نا آرام کنار دجله رسیده ام بوی اطلسی های عاشق نا آرام مرا مست می کند . خاک عاشقی که روزی مهر سجده ی او بوده است امروز تبرک شفای مردمان است ومن نمیدانم که اوهنگام پیشانی برخاک به معبود چه گفت که بانک نیایش اش هنوز پس از سالها به گوش می رسد ولی این را خوب می فهمیم که (کسی فلسفه ی عشق بازی باتربت پاک اورا می داند) که زیرشمشیر غمش رقص کنان رفته باشد وراه وادی عشق را نه با چشم سر وقدرت تخیل که با بوی خوش دلبر طی کرده باشد.
نماز عاشقانه عشّاق با مهراو جلال دیگری دارد . دورکعت عشق وجود پاک مولی درظهر عشورا وسعت دشت آلاله را شرمسار نموده وهنوز لاله درحسرت آن معاشقه می سوزد درگرمای تفتیده ی صحرای کربلا کودک پنج ساله را نیز محو نماز عاشقانه ی او کرد . اودرکربلا اقامه ی عشق می نماید وهمگان را محو نماز مستانه ی خویش می کند عبادت عاشقانه ی او برقامت خمیده ی حر ریاحی انابت حائل می کند واو به عبادت های صادقانه ی حسین عشق می ورزد دانه های اشک مولی برسجاده ی ظهر عاشورا چون شبنم عشق برپیشانی خاطران نشست وچهره هارا به عشق گلگون ساخت زیبایی درین دو رکعت عشق موج می زند واین حس چیزی جز حقیقت دل مولی اباعبدالله نیست که خانه ی عشق است نماز عاشقانه ی ظهر روزعاشورا آنقدر زیباست که جگر سوخته وعطش تفتیده ی وجود مرغان بال آراسته ی آن سرزمین را سیرآب می کند وآن رابه سماع عارفانه فرا می خواند عرفان محض کرامت حسین درظهر عاشورا فرصت تکبیر هارا می گیرد وفاخته گان را وادار می کند تا داد سر دهند وکوه به کوه بدنبال حضور بی انتهای او درانتهای او درنماز عاشورا پویه کنند وهمین نماز عاشورا دلیل ماندن عشق درکربلا ست . حسین درعرفه عشق را درمعنای راستین اش تبیین نمود حسین عاشقی که عاصیان اورا شفیع درگاه مولی قرار می دهند .
نتیجه ی این مقال
آخرین مورد: ازآن زمان که عشق درمکتب حسین زانو زد وراه ورسم عاشقی را به خط خون نوشت ونینوا حدیث راه پرخون را از نای بریده نواخت حدیث عشق وکربلا به یک دیگر در آمیخت وعشق درکربلا تجلی یافت ازآن زمان زیارت مرقد او سر سلسله ی عشاق است برهرانکس که طالب دلدادگی است فرض عین گشت وحسین آموزگار عشق وعاشقی وقتیل عشق واین گونه شد که حدیث عشق وعاشورا وحسین درهم تنید ونام شور انگیزش نماد ازفناءفی الله وبقاءفی الله.
این رابطه ی دقیق عقل وعشق است که حتی پس از شهادت برفراز نیزه صدای تلاوت قرآن ازآن ازسرمبارک بلند است . آخرین آخرین کلام :اینکه رأس مبارک امام حسین درجمع خرابه نشینان بیانگر رابطه ی ناگسستنی عقل وعشق وبرملا کننده ی بزرگترین جنایت درتاریخ که دردانه ی سه ساله ی ابا عبدالله الحسین این بلبل کوچک حسینی را به نوا می آورد زبانحالش را از دیوان حافظ شیرازی به خوانش می گریم .
تعالی الله چه دولت دارم امشب  : که آمد ناگهان دلدارم امشب
بــرات لیـلــه القـــدری بدستم  : رسیــــد ازطالع بیدارم امشب
نهال عیشم از وصلـــش برآمد  : بحمدالله نیکو کردارم امشب
بدان عزمم که خود گرمی رود سر  : که سر پوش از طبق بردارم امشب
اللّهم وّفقنی لماتحبّ وترضی
منابع :1ـ فرهنگ عاشورا محدثی.
2ـ تاّّملی درنهضت عاشورا. رسول جعفریان.
3ـ سیدالشهدا شهیددستغیب .
4 ـ مجموعه مقالات 1381
5ـ دیوان حافظ شیرازی .
6ـ غزلیات سعدی .
7ـ أرمغان عشق کمسانی .